Przypadki wykrycia węgorka sosnowca w opakowaniach pochodzenia portugalskiego towarzyszącym towarom przewożonym do innych krajów członkowskich Unii Europejskiej ? pomimo działań podejmowanych przez Portugalię w celu ograniczenia tego problemu ? ciągle mają miejsce. Stwierdzenie nicienia w paletach towarzyszących towarom przewiezionym do Polski potwierdza zagrożenie, jakie występowanie węgorka sosnowca w Portugalii stwarza dla innych krajów europejskich.
Palety i inne opakowania drewniane, mogą stwarzać zagrożenie przeniknięcia do drzewostanów na terytorium Polski różnych organizmów szkodliwych. Jednym z takich organizmów jest węgorek sosnowiec, Bursaphelenchus xylophilus (Steiner et Buhrer) Nickle, będący groźnym szkodnikiem drzew iglastych podlegającym obowiązkowi zwalczania na mocy Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 21 lutego 2008 roku w sprawie zapobiegania wprowadzaniu i rozprzestrzenianiu się organizmów kwarantannowych (Dz. U. Nr 46, poz. 272, ze zm.). Nicień ten pochodzi z Ameryki Północnej. W Europie jego występowanie pierwszy raz potwierdzono w 1999 roku w okolicach miejscowości Se tubal (Portugalia) na sośnie nadmorskiej (Pinus pinaster). Mimo działań podejmowanych w celu zapobieżenia rozprzestrzenienia się szkodnika, obszar strefy porażenia ulegał ciągłemu zwiększaniu i w chwili obecnej obejmuje całą kontynentalną część Portugalii i wyspę Maderę. Ponadto, od 2008 roku, występowanie nicienia jest notowane także w Hiszpanii. Stwierdzono go na trzech obszarach (prowincja Estremadura ? 2 obszary, prowincja Galicja ? 1 obszar).
Nowe ogniska w Europie
Istnieje realne ryzyko pojawienia się nowych ognisk węgorka sosnowca na terenie Europy. Dlatego państwa członkowskie Unii Europejskiej są zobowiązane do prowadzenia na swoich terytoriach lustracji i pobierania próbek na obecność tego szkodnika, zgodnie z jednolitym protokołem. Obecnie obowiązuje drugie, zmodyfikowane wydanie tego dokumentu. O wynikach poszukiwań węgorka sosnowca państwa członkowskie muszą regularnie informować Komisję Europejską.
Kontrole w Polsce
W celu zapobieżenia wprowadzaniu i rozprzestrzenianiu się szkodnika w Polsce, Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORiN) od 2003 roku prowadzi urzędowe kontrole występowania tego nicienia, zgodnie z wytycznymi opracowanymi przez Główny Inspektorat Ochrony Roślin i Nasiennictwa ? GIORiN. Obecnie obowiązuje trzecie wydanie tych wytycznych, z września 2011 roku. Kontrole dotyczą przykładowo drzewostanów iglastych, miejsc przerobu drewna, miejsc produkcji, regeneracji, utylizacji skupu i składowania drewnianych materiałów opakowaniowych, a także przesyłek importowanego drewna i opakowań drewnianych zgłoszonych przez służby celne (według zasad określonych przepisami prawa).
Opakowania drewniane z Portugalii i Hiszpanii
Od 2008 roku mają miejsce przypadki wykrycia węgorka sosnowca w drewnie iglastym i opakowaniach drewnianych pochodzących z Portugalii przemieszczanych do innych państw UE. Dlatego urzędowe kontrole występowania tego nicienia obejmują też opakowania drewniane z Portugalii, a ponadto z Hiszpanii (do Polski nie sprowadza się z tych krajów drewna iglastego). Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa przeprowadziła badania, których celem było ustalenie statusu występowania węgorka sosnowca na terenie Polski.
Poddano im próbki drewna, urzędowo pobrane przez inspektorów PIORiN. W przypadku wykrycia w próbkach nicieni, w pierwszej kolejności dokonano ich identyfikacji w oparciu o szczegółową analizę diagnostycznych cech morfologicznych i morfometrycznych, w celu stwierdzenia, czy należą one do rodzaju Bursaphelenchus grupa xylophilus. W latach 2010?2013 w laboratoriach Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa badaniom na obecność B. xylophilus poddano łącznie 7107 próbek drewna i produktów drzewnych. W 49 próbkach (0,69%) stwierdzono obecność nicieni z rodzaju Bursaphelenchus grupa xylophilus. W przypadku 48 próbek (0,68%) nicienie zidentyfikowano z zastosowaniem testu multiplex PCR, do niekwarantannowego gatunku Bursaphelenchus mucronatus. W jednej próbce stwierdzono obecność węgorka sosnowca (B. xylophilus). Pobrano ją w październiku 2013 roku przez inspektorów Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa (WIORiN) w Warszawie z palet pochodzących z Portugalii (wielkość partii 38 sztuk), składowanych w magazynie jednej z firm na terenie województwa mazowieckiego, sprowadzonych do Polski w okresie styczeń?kwiecień 2013. Palety nie posiadały oznak porażenia przez żerdzianki (Monochamus spp.) ? wektory węgorka sosnowca. Po zidentyfikowaniu w próbce nicieni z rodzaju Bursaphelenchus, grupa xylophilus,
w listopadzie 2013 roku odbyła się kontrola inspektorów WIORiN Warszawa celem zabezpieczenia palet i uniemożliwienia ich przemieszczenia do chwili uzyskania ostatecznego wyniku analiz. Identyfikację nicieni do gatunku przy użyciu czterech testów molekularnych (multiplex PCR, PCR-RFLP, DNA-based PCR i real-time PCR) zakończono w listopadzie 2013 roku. Wynik identyfikacji przy użyciu wszystkich testów był taki sam ? potwierdzono obecność B. xylophilus.
Utylizacja porażonej partii
W związku z wykryciem węgorka sosnowca w marcu 2014 roku pod nadzorem pracowników WIORiN Warszawa palety z porażonej partii zostały zniszczone przez pocięcie i spalenie na podstawie Decyzji Mazowieckiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Ponadto pobrano także po jednej próbce z kolejnej partii, obejmującej 24 sztuki palet portugalskich składowanych w tym samym magazynie co palety porażone (grudzień 2013) oraz z drzewostanu sosnowego znajdującego się w odległości około 620 m od miejsca składowania porażonych palet (lipiec 2014). Obie próbki zostały poddane analizie przez Laboratorium Wojewódzkie PIORiN w Warszawie ? uzyskano negatywny wynik badania. Zarówno na paletach, jak i w drzewostanie nie stwierdzono też oznak występowania żerdzianek (Monochamus spp.), które są wektorami węgorka sosnowca. Na podstawie dotychczas przeprowadzonych badań należy wnioskować, że nie nastąpiło rozprzestrzenienie się osobników węgorka sosnowca z porażonych palet.
Z uwagi na wykrycie węgorka sosnowca w paletach pochodzenia portugalskiego, Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa zwiększyła, począwszy od 2014 r. zakres kontroli drewnianych materiałów opakowaniowych z Portugalii. Jak dotąd (stan na luty 2015) nie odnotowano jednak dalszych przypadków wykrycia szkodnika.
Galeria zdjęć:
