Drewno tonkowca alata ma wysoką naturalną trwałość i wytrzymałość, co umożliwia zastosowanie go w konstrukcjach zewnętrznych. Pod względem właściwości oraz wyglądu stanowi pełnowartościowy zamiennik znanego drewna tonkowca wonnego i często jest z nim sprzedawany pod wspólną nazwą cumaru.
Nazewnictwo
Tonkowiec alata to gatunek drewna pozyskiwanego z drzew Dipteryx alata (Vogel) Taub. z rodziny motylkowatych (Fabaceae). Rodzaj Dipteryx obejmuje 19 gatunków drzew, a wśród nich znany tonkowiec wonny (Dipteryx odorata (Aubl.) Willd.). Nazwa rodzaju wynika ze specyficznej budowy kwiatów tych roślin zaopatrzonych w dwa duże skrzydlate płatki. W języku greckim ?di? oznacza dwa, a ?pteryx? skrzydła. W literaturze spotykane są synonimy łacińskie omawianego gatunku, np.: Coumarouna alata (Vogel) Taub., Dipteryx pterota Mart. Tonkowiec alata nie jest uwzględniony w normie PN-EN 135656:2005. Popularne nazwy handlowe tego gatunku to baru i cumaru alata. W krajach pozyskania funkcjonuje wiele określeń np.: baru, barujó, castanha-de-ferro, coco-feij?o, cumaru-da-folha-grande, cumarurana, cumaru-verdadeiro, cumaru-roxo, cumbaru, cumbary, emburena-brava, feij?o-coco, meriparagé, pau-cumaru.
Pozyskanie
Wiecznie zielone drzewa Dipteryx alata (Vogel) Taub. naturalnie występują w lasach tropikalnych Boliwii (stany: Beni, Cochabambo, La Paz i Santa Cruz), Brazylii (stany: Arce, Amazonas, Maranh?o, Mato Grosso Sul, Pará, Rondonia, Tocantis), Peru (region Huanuco, Loreto, Madre de Dios) i Wenezueli (stan Falcon) [www. mobot.org]. Rośliny te preferują gleby przepuszczalne, dobrze zdrenowane, piaszczyste i żwirowe. Obecnie gatunek ten uprawiany jest w wielu innych rejonach tropikalnych, między innymi na Seszelach i Karaibach, w celu pozyskania nasion. Pełnowartościowe drewno alata pozyskuje się z dojrzałych drzew, które w korzystnych warunkach wzrostowych osiągają wysokość od 15 do 25 m przy średnicy pnia od 0,5 do 0,7 m [Lorenzi 2000]. Prosty pień o regularnym, cylindrycznym kształcie nie tworzy rozbudowanych napływów korzeniowych, a pokrywa go cienka i gładka kora. Drzewa rosnące w zwarciu w lasach naturalnych mają niewielkie kuliste korony. W uprawie plantacyjnej nastawionej na pozyskiwanie nasion, rośliny są o wiele niższe i wytwarzają rozłożyste konary. Liście tonkowca alata są złożone, składają się z eliptycznych, skórzastych i ciemnozielonych listków o długości do ok. 20 cm. Pąki kwiatowe pojawiają się w październiku. Charakterystyczne kielichowate kwiaty z dwoma skrzydlatymi płatkami o barwie biało-różowej utrzymują się na drzewie nawet do początku stycznia. Liczne (nawet trzy tysiące sztuk na jednym drzewie) owoce dojrzewają we wrześniu. Są one owalne, o długości 5?7 cm i kształtem przypominają cytryny lub awokado. Wielkość owoców uzależniona jest od warunków siedliskowych. Każdy owoc waży około 25 g i zawiera pojedyncze nasiono o masie około 2,9 g [www.centraldocerrado.org.br, Lorenzi 2000]. Obecnie drewno tonkowca alata jest eksportowane z krajów Ameryki Południowej przede wszystkim do Chin, Japonii, USA oraz krajów Unii Europejskiej.
Struktura
Budowa makroskopowa
Tonkowiec alata to gatunek twardzielowy o strukturze rozpierzchło-naczyniowej. Wąski jasnobrązowy biel o szerokości 2?3 cm wyraźnie odróżnia się od ciemniejszej twardzieli, która tuż po przetarciu ma barwę czerwono-brązową.
Cały artykuł przeczytasz w: Przemysł Drzewny nr 4/2015